Prawo autorskie w Polsce: nowe trudności dla artystów i generatywnej sztucznej inteligencji

Co oznacza dla artystów i systemów AI zastrzeżenie praw ZAiKS do celów eksploracji tekstu i danych?

Największa w Polsce organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi o najszerszym repertuarze, Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, reprezentuje kompozytorów, autorów tekstów, scenarzystów, tłumaczy, plastyków, wydawców muzycznych i innych. Organizacja ta opublikowała niedawno na swojej stronie internetowej „zastrzeżenie praw” do celów eksploracji tekstów i danych (TDM).

Wsparcie dla artystów

ZAiKS obawia się, że masowe wykorzystanie narzędzi sztucznej inteligencji (AI) doprowadzi do wyeliminowania z rynku niektórych zawodów artystycznych. Jednocześnie organizacja przedstawiła dane wskazujące, że wykorzystanie AI prowadzi do znacznego obniżenia przychodów artystów.

W związku z tym ZAiKS wymaga licencji TDM na utwory reprezentowanych autorów (choć wymagane warunki licencji nie są jeszcze znane).

Treść zastrzeżenia

Na stronie internetowej ZAiKS znajduje się zastrzeżenie dotyczące wszelkich działań związanych z eksploracją tekstów i danych. Zastrzeżenie dotyczy wszystkich utworów, do których prawa reprezentuje Stowarzyszenie, w zakresie w jakim stanowią one w całości lub części element dowolnego rodzaju rozpowszechnionych treści.

Wszelkie działania TDM prowadzone bez zgody na treściach zawierających utwory, do których prawa reprezentuje ZAiKS, będą stanowiły naruszenie praw autorskich uprawnionych reprezentowanych przez organizację.

Wyjątek TDM

Unijna dyrektywa 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym zasadniczo przewiduje wyjątek w zakresie TDM, ale umożliwia uprawnionym „opt-out”.

Polska implementacja stanowi, że wolno zwielokrotniać rozpowszechnione utwory w celu eksploracji tekstów i danych, chyba że uprawniony zastrzegł inaczej.

Zastrzeżenie powinno być dokonane w sposób wyraźny i odpowiedni do sposobu, w jaki utwór został udostępniony. W przypadku utworów udostępnianych online, zastrzeżenie powinno być dokonane w formacie nadającym się do odczytu maszynowego.

Wątpliwości dotyczące zastrzeżenia ZAiKS-u

Zgodnie z prawem zastrzeżenie dotyczące utworów online musi być wyraźne i w formacie nadającym się do odczytu maszynowego.

Wyraźność zastrzeżenia oznacza, że oświadczenie o rezygnacji powinno być umieszczone na tej samej stronie co utwór, którego dotyczy zastrzeżenie.

Format do odczytu maszynowego jest wymagany, ponieważ zastrzeżenie powinno być dostępne bezpośrednio dla programu, który wykonuje TDM.

Aby program mógł wykluczyć określony zasób z procesu gromadzenia danych, zastrzeżenie powinno być z nim powiązane.  Oznacza to, że zastrzeżenie w modelowym przypadku powinno być powiązane z konkretnym plikiem lub katalogiem na serwerze.

Umieszczenie zastrzeżenia na stronie ZAiKS rodzi pytanie, czy program prowadzący TDM będzie w stanie powiązać takie zastrzeżenie z chronionymi utworami.

ZAiKS uważa, że umieszczanie oświadczenia opt-out na każdej stronie internetowej, na której dostępny jest utwór, jest nieracjonalne.

Inne działania ZAiKS

Chociaż ZAiKS uważa, że umieszczenie zastrzeżenia na swojej stronie internetowej jest wystarczające, podjął również inne kroki w celu wykluczenia wyjątku TDM.

ZAiKS zadeklarował, że prowadzi obecnie korespondencję z firmami rozwijającymi sztuczną inteligencję. Udostępnił również twórcom plik robots.txt. Wykorzystanie tego pliku przez autora wydaje się spełniać wymogi opt-out określone w przepisach. W tym zakresie nie ma wątpliwości takich jak w przypadku zastrzeżenia na stronie ZAiKS.

Co dalej?

Rynek unijny, a w szczególności polski, nie wypracował jeszcze standardu w zakresie zastrzeżeń organizacji zbiorowego zarządzania. W krajach UE pojawiają się już jednak pierwsze decyzje odpowiednich organów dotyczące związania oświadczeniami opt-out organizacji zbiorowego zarządzania.

ZAiKS poinformował, że do tej pory żadna firma nie zawarła z nimi umowy licencyjnej dot. trenowania AI na podstawie chronionych utworów.

Komentarz Osborne Clarke

Artyści i branża kreatywna będą musieli poczekać na wypracowanie polskiej praktyki i standardu zastrzegania przez organizacje zbiorowego zarządzania. Większość organizacji zrzeszających uprawnionych w UE może doradzać lub tworzyć klauzule opt-out dotyczące wyjątku TDM. Kwestią dyskusyjną jest, czy jest to konieczne, biorąc pod uwagę fakt, że wyjątek TDM w dyrektywach prawnoautorskich dotyczy tylko legalnie dostępnych materiałów, a większość licencji ma charakter wyłączny i ograniczony.

Każda organizacja wykorzystująca polskie utwory do TDM (w tym do rozwoju sztucznej inteligencji) powinna jednak zweryfikować, czy prawidłowo korzysta z wyjątku TDM. Wykorzystanie takiego utworu pomimo skutecznego zastrzeżenia może prowadzić do naruszenia praw autorskich i potencjalnej odpowiedzialności.