Zerwanie współpracy z rosyjskim kontrahentem

Sankcje ułatwiają zakończenie współpracy

Dość klarownie wygląda sytuacja zerwania współpracy z podmiotami objętymi przepisami sankcyjnymi. Rozporządzenie Rady UE 269/2014 z 17 marca 2014 r.  (rozporządzenia nakładające sankcje zostało wydane w zawiązku z aneksją Krymu, a obecnie jedynie rozszerzana jest lista podmiotów objętych sankcjami) przewiduje rozwiązanie, zgodnie z którym podmioty objęte sankcjami, to jest osoby wymienione w załącznikach do rozporządzenia oraz firmy od nich zależne i z nimi powiązane, tracą uprawnienia do dochodzenia roszczeń związanych z niewykonaniem zobowiązań umownych w następstwie nałożonych sankcji. Rozporządzenie obowiązuje na terytorium Unii Europejskiej, więc teoretycznie można sobie wyobrazić orzeczenie sądu kraju trzeciego zasądzające odszkodowanie na rzecz podmiotu objętego sankcjami, jednak nie będzie ono podlegało wykonaniu na terytorium UE.

Trzy warianty

Natomiast w odniesieniu zerwania relacji handlowych z podmiotami nieobjętymi sankcjami, można wyróżnić trzy kategorie postaw, z których każda ma odmienne konsekwencje prawne: powstrzymanie się od zawierania umów lub prowadzenia działalności, rozwiązanie zawartych umów lub niewykonywanie zobowiązań wynikających z zawartych umów.

Zaprzestanie działalności

Powstrzymanie się od zawierania nowych umów oraz zaprzestanie prowadzenia działalności na terenie Rosji (zamknięcie sklepów firmowych, usunięcie możliwości wysyłania do Rosji towarów w sklepach internetowych). Decyzje te mieszczą się w zakresie wolności kontraktowania i nie wiążą się co do zasady z istotnym ryzykiem odpowiedzialności prawnej. Oczywiście mogą być kosztowne dla przedsiębiorcy z uwagi na konieczność ponoszenia wydatków związanych z funkcjonowaniem firmy pozbawionej przychodów ze sprzedaży (pensje, odprawy, czynsze itp.). W przypadku zamykania sklepów stacjonarnych prowadzonych w wynajmowanych lokalach (np. galeriach handlowych na terenie Rosji), umowa najmu może przewidywać kary umowne dla właściciela galerii za zamknięcie sklepu, przy czym można bronić się przed nimi w ewentualnym postępowaniu sądowym.

Rozwiązanie umowy – za wypowiedzeniem lub natychmiast

Znaczna część umów może być rozwiązana za wypowiedzeniem, najczęściej z upływem okresu wypowiedzenia, lub – jeśli rozwiązanie następuje z ważnej przyczyny bądź przyczyny określonej w samej umowie – nawet ze skutkiem natychmiastowym.  W praktyce dotyczy to umów o odpłatne świadczenie usług oraz innych umów  zawieranych na czas nieoznaczony. Pojawia się ostatnio sporo komunikatów firm z branży usług profesjonalnych (doradczych, prawniczych, księgowych, audytorskich) o zaprzestaniu obsługi firm z kapitałem rosyjskim. Prowadzenie przez Rosję regularnej wojny na Ukrainie może prowadzić do swoistego konfliktu interesów i utraty zaufania w relacji między doradcą a klientem powiązanym z agresorem, co w zasadzie wyklucza możliwość współpracy i uzasadnia rozwiązanie umowy nawet ze skutkiem natychmiastowym, przy czym na pewno wskazana jest zachowanie zawodowej staranności w odniesieniu do prawidłowego przekazania bieżących spraw klienta.

Niewykonane zobowiązania umowne

Z istotnym ryzykiem odpowiedzialności może liczyć się przedsiębiorca, który zdecyduje się na zerwanie współpracy pomimo ciążących na nim zobowiązań wynikających z zawartych umów, które nie przewidują możliwości ich rozwiązania np. umowa najmu zawarta na czas określony. W takiej sytuacji można rozważyć, czy konflikt zbrojny wywołany agresją Rosji na terytorium Ukrainy skutkuje obiektywną  niemożliwością świadczenia (co byłoby raczej trudne do wykazania), czy też do niewykonania zobowiązania doszło bez winy dłużnika z uwagi na wojnę i jej konsekwencję, co w każdym wypadku wymaga szczegółowej analizy.  Możliwe jest także roszczenie o rozwiązanie lub zmianę umowy z uwagi na nadzwyczajną zmianę okoliczności. Warto podkreślić, że każdy przypadek rządzi się własnymi prawami i na pewno należy go oceniać indywidualnie, mając na uwadze treść umowy oraz prawo właściwe dla danej umowy. Z kolei w nowo zawieranych umowach warto zadbać o klauzule określające konsekwencje takich szczególnych zdarzeń jak wywołanie konfliktu zbrojnego lub jego eskalacja.

***

Tekst ukazał się w dzienniku Rzeczpospolita: https://www.rp.pl/finanse/art35837291-zerwanie-wspolpracy-z-rosyjskim-kontrahentem