Rozwój rynku finansowego i ochrona inwestorów – podsumowanie kluczowych zmian

Skąd potrzeba nowelizacji? 

Konieczność wprowadzenia zmian wynika m.in. z obowiązku uzgodnienia polskiego prawa z najnowszym prawodawstwem unijnym, przede wszystkim Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/858 z 30 maja 2022 r. w sprawie systemu pilotażowego na potrzeby infrastruktur rynkowych opartych na technologii rozproszonego rejestru („Rozporządzenie Pilotażowe DLT”). Ustawa ma także na celu realizację istotnych postulatów zawartych w Strategii Rozwoju Rynku Kapitałowego, będącej jednocześnie realizacją Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju.

Ustawa o rozwoju rynku finansowego zakłada nowelizację 41 aktów prawnych, w tym przede wszystkim:

• ustawy o nadzorze nad rynkiem kapitałowym,
• ustawy o usługach płatniczych,
• ustawy prawo bankowe,
• ustawy o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi,
• ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych,
• ustawy o obrocie instrumentami finansowymi,
• ustawy o obligacjach.

Digitalizacja nadzoru

Ważnym aspektem zmian wprowadzanych przez ustawę o rozwoju rynku finansowego jest zwiększenie poziomu cyfryzacji w wykonywaniu przez Komisję Nadzoru Finansowego ("KNF") obowiązków nadzorczych. Regulacje, które dotyczą digitalizacji doręczeń, mają usprawnić współpracę pomiędzy KNF a podmiotami nadzorowanymi.

Wprowadzono m.in. następujące rozwiązania: 

• cyfryzacja zawiadomień UKNF o zmianach statutów funduszy inwestycyjnych, 
• obowiązek składania notyfikacji w zakresie obrotu znacznymi pakietami akcji spółek publicznych za pośrednictwem wystandaryzowanego elektronicznego formularza, 
• umożliwienie korzystania z doręczeń elektronicznych w odniesieniu do czynności kontrolnych i innych czynności nadzorczych KNF niemających formy decyzji administracyjnej. 

Prawodawca podkreślił konieczność zapewnienia wysokiego poziomu cyberbezpieczeństwa sektora finansowego, wobec czego zwolnił KNF z obowiązku zachowania w tajemnicy informacji niezbędnych do podejmowania działań przeciwdziałających zagrożeniom w zakresie bezpieczeństwa systemów teleinformatycznych.

Outsourcing bankowy – zmiany w zakresie podoutsourcingu łańcuchowego oraz outsourcingu zagranicznego 
Zmiany w zakresie prawa bankowego mają na celu dostosowanie obecnie obowiązujących regulacji do europejskich standardów wynikających z Wytycznych Europejskiego Nadzoru Bankowego w sprawie outsourcingu oraz umożliwienie bardziej efektywnego oraz elastycznego korzystania przez banki z instytucji outsourcingu.

W ramach nowelizacji art. 6a ust. 7a. prawa bankowego wprowadzono wyraźną możliwość dalszego podoutsourcingu łańcuchowego. Oznacza to, że znika problematyczne w praktyce ograniczenie „liczbowe”. Zrezygnowano z obowiązku oceny, która dotyczy tego, czy określone czynności powierzane w ramach umowy podoutsourcingu służą realizacji świadczenia głównego. 

Taki podoutsourcing będzie jednak wymagał spełnienia nowych warunków, m.in. zebrania odpowiedniej dokumentacji na temat poddostawców. Wprowadzono możliwość outsourcingu za pomocą szczegółowej (na konkretnego poddostawcę) albo ogólnej (na daną kategorię poddostawców, np. grupę kapitałową) pisemnej zgody. W uzasadnieniu ustawy podkreślono, że takie rozwiązanie pozwoli bankom na stosowanie bardziej elastycznych i praktycznych form zarządzania poddostawcami. Powinno to ułatwić wprowadzanie w bankach innowacyjnych usług IT, równocześnie zapewniając bankom efektywną kontrolę podoutsourcingiem. W tym celu nowy art. 6a ust. 7b.
prawa bankowego nakłada na przedsiębiorcę – któremu powierzono usługi w formie ogólnej pisemnej zgody – obowiązek informowania banku o wszelkich zamierzonych zmianach dotyczących dodania lub zastąpienia innych przedsiębiorców, dając tym samym bankowi możliwość wyrażenia sprzeciwu wobec takich zmian.

Kolejna znacząca zmiana wśród zagadnień outsourcingowych polega na zastąpieniu obowiązku uzyskania zezwolenia KNF na outsourcing zagraniczny, obowiązkiem zawiadomienia Komisji. Nowa formuła nadzoru dotyczy zawierania umów outsourcingu zagranicznego (czyli umów skutkujących powierzeniem czynności poza obszar EOG lub powierzeniem przez bank wykonywania „innych czynności” niż wymienione w art. 6a ust. 1 pkt 1 prawa bankowego). W znowelizowanym art. 6d prawa bankowego określono przesłanki, na postawie których KNF może zgłosić – w drodze decyzji –  sprzeciw wobec zawarcia umowy outsourcingu zagranicznego przez bank. Zatem umowa będzie mogła być zawarta, jeśli KNF nie doręczy bankowi decyzji w przedmiocie sprzeciwu w terminie określonym w przepisie albo jeżeli przed upływem tego terminu KNF doręczy decyzję o stwierdzeniu braku podstaw do zgłoszenia sprzeciwu. W kontekście postępującej globalizacji usług informatycznych zmianę niewątpliwie należy ocenić pozytywnie.

Spośród innych zmian w zakresie outsourcingu warto wymienić w szczególności zniesienie obowiązku zachowania formy umowy agencyjnej w odniesieniu do niektórych czynności wymienionych w art. 6a ust.1 prawa bankowego oraz dodanie art. 6da-6dc, w których wyłączono obowiązek zawiadamiania KNF w przypadku, gdy dostawcą usług dla banku jest inny bank, instytucja kredytowa czy dostawca usług płatniczych. Wprowadzono także liberalizację wymogów w odniesieniu do outsourcingu zewnętrznego banków hipotecznych. 

Zmiany w zakresie outsourcingu dotyczą również ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, gdzie w znowelizowanym art. 81f. zniesiono dotychczasowy zakaz podoutsourcingu łańcuchowego. Niestety, nowa regulacja podoutsourcingu nie jest w pełni kompatybilna z nowymi zasadami na gruncie prawa bankowego. W konsekwencji banki funkcjonujące w obszarze działalności maklerskiej będą musiały kontynuować stosowanie odmiennych warunków outsourcingu wynikających z prawa bankowego i ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. 

Przepisy wprowadzające rynek kapitałowy oparty o DLT
W ramach obszernej nowelizacji ustawy o obrocie instrumentami finansowymi wdrożono do polskiego porządku prawnego przepisy umożliwiające korzystanie z technologii rozproszonego rejestru (DLT), takich jak blockchain, do obsługi rynku instrumentów finansowych. Nowe przepisy stanowią implementację Rozporządzenia Pilotażowego DLT.

Rozporządzenie Pilotażowe DLT umożliwia emisję, rejestrację i obrót instrumentami finansowymi w formie kryptoaktywów, w oparciu o technologię DLT. 

W ramach nowelizacji ustawy o obrocie instrumentami wdrażającej wspomniane rozporządzenie, przewiduje się nowe rodzaje zezwoleń dotyczące:

• ASO DLT, czyli wielostronnej platformy obrotu instrumentami finansowymi DLT;
• SS DLT, czyli systemu rozrachunku instrumentów finansowych DLT;
• TSS DLT, czyli platformy obrotu (ASO) oraz systemu rozrachunku instrumentów finansowych DLT.

Nowe przepisy umożliwiają uzyskanie odpowiednich zezwoleń na rozrachunek i obrót instrumentami finansowymi w formie kryptoaktywów, w tym poprzez szereg zwolnień ze stosowania wybranych przepisów prawa rynku kapitałowego. Na gruncie nowej regulacji możliwe jest budowanie platform łączących w jednym systemie DLT rejestrację instrumentów finansowych w formie tokenów, ich obrót oraz rozrachunek. Za zgodą organu nadzoru możliwe będzie również budowanie platform oferujących bezpośredni dostęp inwestorom detalicznym (np. poprzez API). Wraz z możliwością rozliczania transakcji za pomocą tokenów stanowiących pieniądz elektroniczny (potocznie „stablecoiny”), nowe przepisy otwierają możliwość budowania platform wykorzystujących pełen potencjał technologii DLT. 

System pilotażowy dla infrastruktur DLT ma charakter testowy. Ograniczono rodzaje instrumentów finansowych, jakie w jego ramach mogą być emitowane, a także ustalono okres próbny, w jakim ma on funkcjonować. System prawny dla infrastruktur DLT ma trwać 3 lata (do 24 marca 2026 r.), z możliwością przedłużenia na kolejne trzy lata, w zależności od decyzji Komisji Europejskiej. Jeśli tego typu infrastruktury DLT okażą się sukcesem, odpowiednie przepisy mogą zagościć w europejskim porządku prawnym na stałe. 

Dostawcy usług płatniczych

Dostawców usług płatniczych działających w formie Małej Instytucji Płatniczej w związku z wejściem w życie „warzywniaka” czeka niemała zmiana w sposobie funkcjonowania. Najważniejsze zmiany można podzielić na obszary dotyczące samego postępowania rejestracyjnego, limitu wartości transakcji dla MIP w toku składania wniosku licencyjnego, ochrony środków użytkowników oraz odpowiedzialności członków władz MIP. 

Postępowanie

Znacząco rozszerzono listę dokumentów, które trzeba będzie przedłożyć KNF w toku postępowania rejestrowego. Dodatkowo wnioskodawca będzie musiał opracować i przedłożyć szereg szczegółowych dokumentów obejmujących procedury wewnętrzne i opis rozwiązań organizacyjnych. W tym np. opis sposobu ochrony środków pieniężnych użytkowników, opis działalności gospodarczej, innej niż świadczenie usług płatniczych prowadzonej przez wnioskodawcę, czy też program i plan finansowy na okres pierwszych 12 miesięcy działalności.

Niestety do postępowań o wpis do rejestru MIP, wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowelizacji, zastosowanie znajdą nowe przepisy.

Limit wartości wykonywanych transakcji 
Dla działających MIPów istotną zmianą będzie wprowadzony obowiązek przestrzegania limitów średniej całkowitej kwoty transakcji, wykonywanych w trakcie procesu wydania zezwolenia na prowadzenie działalności jako Krajowa Instytucja Płatnicza (średnio równowartość 1,5 mln EUR w okresie poprzedzających 12 miesięcy). Gdy MIP przekroczy ustawowe progi, nie będzie mogła składać wniosku o rozszerzenie zakresu świadczonych usług płatniczych. 

Ochrona środków
MIP zobowiązany jest do posiadania rachunku płatniczego, który jest przeznaczony do wykonywania  transferu środków pieniężnych użytkowników, w celu ochrony ich środków. Specjalny rachunek ma służyć oddzieleniu środków użytkowników od innych środków MIP. 

W przypadku wszczęcia postępowania egzekucyjnego przeciwko MIPowi, środki pieniężne znajdujące się na takim rachunku płatniczym są – co do zasady – wolne od zajęcia.

Odpowiedzialność członków zarządu
Nowelizacja wprowadza istotne zmiany w zakresie odpowiedzialności członków zarządu, które pełnią funkcję osoby bezpośrednio odpowiedzialnej za stwierdzone nieprawidłowości. KNF będzie mogła takiej osobie wymierzyć karę pieniężną do wysokości 500.000,00 PLN.  

Podsumowanie
Czas pokaże, czy znowelizowane przepisy wpłyną  na obniżenie atrakcyjności MIP jako wehikułu świadczenia usług płatniczych w Polsce, w warunkach w których zgodnie z danymi Europejskiego Urzędu Bankowego, średni czas trwania postępowania licencyjnego przed KNF waha się pomiędzy 20 a 24 miesiącami.

Na jakie inne zmiany warto zwrócić uwagę?
Ustawa – ze względu na różnorodność podjętych zagadnień – kąśliwie przezwana została „warzywniakiem". Tym samym należy zwrócić jeszcze uwagę na poniższe zmiany: 

• Ograniczenie możliwości oferowania obligacji korporacyjnych przez instytucje finansowe wśród klientów detalicznych poza rynkiem regulowanym, alternatywnym systemem obrotu oraz platformami finansowania społecznościowego. Co więcej, sprzedaż obligacji klientom detalicznym nastąpi wyłącznie za pośrednictwem firm inwestycyjnych. 
• Wprowadzenie nowego instrumentu finansowego – obligacji transformacyjnych. Emitent tych obligacji będzie miał możliwość określenia celu emisji, który polegać będzie na finansowaniu zrównoważonych inwestycji, zgodnie z kryteriami Taksonomii UE. Głównym celem emisji obligacji transformacyjnych ma być wsparcie nowych inwestycji przy jednoczesnym dążeniu do zrównoważonego rozwoju gospodarczego kraju. Ustawa szczegółowo wylicza cele, na jakie mogą zostać wykorzystane środki pozyskane z emisji tych obligacji, m.in.: energetyka odnawialna, efektywność energetyczna, ochrona powietrza i wód, zrównoważone gospodarowanie zasobami. Co istotne, przynajmniej 95% pozyskanych środków musi zostać przeznaczone na realizację celu emisji w ciągu 36 miesięcy od daty emisji.
• Ujednolicenie rozwiązań prawnych dotyczących uprawnień poszczególnych służb do uzyskiwania informacji stanowiących tajemnice prawnie chronione, a także rozszerzenie obowiązku zachowania w tajemnicy informacji o przekazaniu danych uprawnionym służbom.
• W ustawie o funduszach inwestycyjnych, m.in. nowelizacja przepisów dotyczących funduszy sekurytyzacyjnych (po zmianach „funduszy wierzytelności”), rezygnacja z wprowadzonego w lipcu 2019 r. obowiązku obligatoryjnej dematerializacji certyfikatów inwestycyjnych niepublicznych FIZ oraz powrót do ewidencji uczestników funduszu i ograniczenie możliwości wprowadzania praw uczestnictwa alternatywnych spółek inwestycyjnych do obrotu wśród osób fizycznych będących inwestorami profesjonalnymi oraz zaciągania przez takie spółki pożyczek od osób fizycznych.
• Zmiany dotyczące podatków zarówno tych związanych z transakcjami na rynku finansowym, jak i przepisów o akcyzie (obniżono o połowę stawkę akcyzy na alkohole produkowane w małych gorzelniach).