Planowane zmiany w zakresie utraty statusu odpadu przez odpady plastikowe i włókiennicze

Jak odpad może utracić swój status?

Co do zasady, produkty lub ich opakowania, których właściciele chcą się już pozbyć (albo są do tego zobowiązani) tracą swój charakter produktu i stają się odpadami. 
Odpady po ich przerobieniu np. recyklingu w tym zmianie właściwości fizykochemicznych, mogą ponownie stać się produktami .
Zgodnie z obowiązującymi regulacjami, dla utraty statusu odpadu wymagane jest, aby dany odpad – po poddaniu go procesowi odzysku, w tym recyklingu – posiadał właściwości charakterystycznie dla produktów oferowanych na rynku (1). 
Zgodnie z polskimi regulacjami, kryteria jakie muszą być spełnione, aby odpad utracił status odpadu obejmują:

• warunki określone w ustawie o odpadach obejmujące m.in. wykorzystanie go do określonych celów, istnienie rynku na dane przedmioty lub substancje czy spełnienie wymagań technicznych określonych w przepisach – przy czym wszystkie warunki określone w przepisach muszą być spełnione łącznie; i
• szczegółowe warunki utraty statusu odpadów, które są określone w przepisach prawa Unii Europejskiej albo w przepisach krajowych, ewentualnie w zezwoleniu na przetwarzanie odpadów.

Obecnie prawodawstwo unijne przewiduje szczegółowe warunki utraty statusu odpadów jedynie dla określonych rodzajów złomu (2) oraz stłuczki szklanej (3). Polski ustawodawca uregulował warunki utraty statusu odpadu jedynie dla odpadów destruktu asfaltowego (4), ale obecnie toczą się prace legislacyjne and określeniem szczegółowych warunków utraty statusu odpadów dla odpadów powstających w procesie energetycznego spalania paliw (5).

Znaczenie utraty statusu odpadu

Utrata statusu odpadu ma duże znaczenie gospodarcze. Zakwalifikowanie danego produktu jako odpad powoduje konieczność stosowania do niego szczególnego reżimu odpadowego. Reżim ten wprowadza szczególne wymogi dot. postępowania z odpadami – ogranicza możliwość ich wykorzystania czy wprowadza szczególne wymogi dot. ich magazynowania czy transportu. Odpady, które utraciły status odpadu, stają się produktami czy substancjami, które temu reżimowi nie podlegają i mogą być przedmiotem swobodnego obrotu i przemieszczenia (w braku przepisów szczególnych dot. danych produktów lub substancji). Ponadto produkty mogą być sprzedane za wyższą cenę niż odpad.

Dlatego przedsiębiorcom coraz bardziej zależy na jasnych regulacjach określających jednoznacznie, kiedy powyżej opisany reżim mogą przestać stosować.  Pozwoli to na swobodny obrót produktami czy surowcami, które utraciły status odpadu (w braku szczególnych regulacji dot. danego rodzaju produktu). Ułatwi to także dalsze wykorzystanie odpadów już po utracie ich statusu i ułatwi ich przechowywanie i transport. 

Warto wskazać, że dużym problemem jest brak harmonizacji reguł dla potwierdzenia utraty statusu odpadów. Regulacje określające zasady, na których dochodzi do utraty statusu odpadu różnią się pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi UE – w niektórych z nich dla utraty statusu odpadu wymagana jest decyzja wydawana przez odpowiedni organ podczas gdy w innych podstawą do reklasyfikacji odpadu jako produkt czy surowiec niebędący odpadem będzie decyzja posiadacza odpadu. Wobec braku jednolitych regulacji dotyczących utraty statusu odpadu przedsiębiorcy działający na rynkach kilku państw członkowskich UE napotykają istotne trudności – istnieje ryzyko, że odpad, który w jednym kraju utracił status odpadu (i jest traktowany jako pełnowartościowy produkt lub surowiec) w innym państwie traktowany będzie jako odpad. Może to powodować problemy w przypadku transgranicznego przemieszczania odpadów. 

Problem braku harmonizacji został zidentyfikowany jako jedna z czterech kluczowych kwestii prawnych powstających na styku regulacji dotyczących substancji, produktów i odpadów, które utrudniają wdrożenie GOZ (6). W odpowiedzi na powyższe problemy UE ogłosiła podjęcie działań w celu dalszego uregulowania utraty statusu odpadu dla określonych grup odpadów. 

Co proponuje UE?

Priorytety w zakresie definiowania szczegółowych warunków utraty statusu odpadu zostały określone na podstawie raportu przygotowanego na zlecenie Komisji (7). Zawarta w raporcie ocena dla których odpadów należy określić szczegółowe warunki utraty statusu odpadu w pierwszej kolejności została oparta na 12 kryteriach obejmujących m.in. opinie zainteresowanych podmiotów, obecny poziom zbierania i recyklingu danego strumienia odpadów, możliwość odzyskania surowców, wpływ na środowisko i zdrowie ludzi.

Konkluzje raportu wskazały, że w pierwszej kolejności należy określić kryteria utraty statusu odpadu dla odpadów plastikowych obejmujących:

• politereftalan etylenu odzyskany/ponownie przetworzony z odpadów tworzyw sztucznych;
• polietylen o niskiej i wysokiej gęstości, odzyskiwany/recyklingowany z odpadów tworzyw sztucznych;
• mieszane odpady tworzyw sztucznych odzyskiwane/recyklingowane z odpadów tworzyw sztucznych;
• polistyren i polistyren ekspandowany odzyskane/ odzyskane z odpadów tworzyw sztucznych; oraz
• polipropylen odzyskany/odzyskany z odpadów tworzyw sztucznych.

Jako kolejne na liście zostały wymienione odpady wyrobów włókienniczych obejmujące:

• zebrane selektywnie ubrania i inne tekstylia przygotowane do ponownego użycia;
• włókien celulozowych odzyskanych/ poddanych recyklingowi z odpadów tekstylnych; oraz
• włókien mieszanych odzyskanych/uzyskanych z odpadów tekstylnych.

Zgodnie z wytycznymi zawartymi w opisanym raporcie i po konsultacjach z interesariuszami Komisja zapowiedziała, że prace nad określeniem kryteriów utraty statusu odpadu w odniesieniu do odpadów z plastiku rozpoczynają się w 2022 r., a praca nad analogicznymi kryteriami dla wyrobów włókienniczych rozpoczną się w 2023 r. Jak ocenić plany regulacyjne UE?

Powyższe kroki UE zmierzające do określenia szczegółowych warunków utraty statusu odpadu dla kolejnych grup odpadów należy ocenić pozytywnie – zarówno w zakresie odpadów plastikowych jak i włókienniczych. Wszelkie kroki, które mogą upowszechnić odzysk (recykling) i tym samym ułatwić ponowne wykorzystanie odpadów plastikowych i włókienniczych wpisują się w plan implementacji GOZ i są spójne z pozostałymi działaniami regulacyjnymi UE. 

Odpady plastikowe stanowią ogromną część odpadów, z którymi walka staje się jednym z celów UE, co znalazło już odzwierciedlenie w prawodawstwie unijnym. Problem zaśmiecenia mórz i oceanów odpadami plastikowymi doprowadził do przyjęcia Dyrektywy Singe-Use Plastics (8), której implementacja do prawa polskiego jest obecnie przedmiotem intensywnych dyskusji. Jednocześnie odpady plastikowe mają duży potencjał w zakresie ich recyklingu i ponownego wykorzystania, a rynek potrzebuje surowca powstałego po recyklingu odpadów plastikowych.

UE dostrzega także problem związany z odpadami tekstylnymi. Szacuje się, że co sekundę na świecie ciężarówka tekstyliów jest spalana lub trafia na wysypisko śmieci (9). Plan działań jakie UE zamierza podjąć w odpowiedzi na ten problem zaprezentowano w marcu b.r. w Strategii UE na rzecz zrównoważonych wyrobów włókienniczych w obiegu zamkniętym (10). Plany te zakładają m.in. wprowadzenie systemu rozszerzonej odpowiedzialności producentów tekstyliów, z uwzględnieniem mechanizmów ekomodulacji (co ma mieć miejsce przy okazji najbliższego przeglądu Ramowej Dyrektywy Odpadowej w 2023 r.). 

Określenie jasnych i zrozumiałych w implementacji dla wszystkich państw członkowskich UE warunków utraty statusu odpadu przez odpady plastikowe i tekstylne może przyczynić się do redukcji ilości odpadów plastikowych i włókienniczych, które będą podlegać spalaniu lub składowaniu, upowszechniając ich odzysk (recykling) i ponowne wykorzystanie. 

Możliwość efektywnego zawrócenia do gospodarki  odpadów plastikowych i włókienniczych z pewnością ułatwi ich ponowne wykorzystanie. Odpad, który utracił swój status stanie się z zasady przedmiotem swobodnego obrotu i będzie mógł być wykorzystany w sposób nieograniczony reżimem odpadowym- jak produkt. Ponadto przedsiębiorcy nie będą ponosić kosztów związanych z koniecznością przestrzegania szczególnych wymogów dot. magazynowania odpadów czy ich transportu od momentu gdy odpad utraci status odpadu.

Określenie zasad utraty statusu odpadu na szczeblu unijnym (zakładamy, że projektowane regulacje przybiorą formę rozporządzenia stosowanego bezpośrednio we wszystkich krajach członkowskich) pozwoli ujednolicić ramy prawne dla utraty statusu odpadu i wyeliminować problemy związane z odmiennymi interpretacjami organów poszczególnych państw członkowskich. Ułatwi to działalność przedsiębiorcom, których działalność wykracza poza granice jednego państwa. 

Zapraszamy do dalszego śledzenia naszych publikacji w powyższym zakresie.