Dark patterns nadal stanowią zagrożenie dla polskiego i unijnego sektora e-commerce

Dark patterns, które przybliżaliśmy już w poprzednich naszych publikacjach, są coraz ważniejszym punktem w agendzie działania organów europejskich. Warto podkreślić, że takie praktyki mogą przybierać różne formy w zależności od działalności przedsiębiorcy – nasza interaktywna infografika przedstawia najpopularniejsze rodzaje dark patterns. Ostatnio obserwowany jest wzrost liczby postępowań prowadzonych przez organy nadzorcze w tym zakresie w Polsce i w Europie.

Czy dodawałem parasol do koszyka?

Ostatnio prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) postawił firmie sprzedającej artykuły gospodarstwa domowego i elementy wyposażenia wnętrz zarzut naruszania zbiorowych interesów konsumentów.

Podczas zakupów online dodatkowe produkty były automatycznie dodawane do koszyków konsumentów bez ich wcześniejszej zgody. Zatem, aby uniknąć zakupu tych towarów, kupujący musieli je usunąć. Jednak niektóre osoby mogły nie zauważyć dodatkowego przedmiotu podczas składania zamówienia i dokonać zakupu, którego nie planowały. W przypadku otrzymania niechcianego produktu, takie osoby mogły albo zaakceptować sytuację albo poświęcić czas i koszty, aby go zwrócić.

Prezes UOKiK podkreślił, że praktyka wpływa na zamówienia konsumentów i można ją uznać za przykład dark patterns: "Przedsiębiorca nie może podejmować decyzji za konsumentów ani próbować wpływać na ich zamówienia poprzez automatyczne dodawanie produktów do koszyka w sklepie internetowym. Może to bowiem prowadzić do zakupu niechcianego artykułu, którego zwrot wywoła po stronie konsumentów uciążliwości i będzie wymagał poniesienia dodatkowych kosztów przesyłki."

Czy to w ogóle legalne?

Generalnie, pomimo faktu, że akt prawny bezpośrednio zakazujący dark patterns na poziomie unijnym, czyli rozporządzenie (UE) 2022/2065 w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych lub akt o usługach cyfrowych, nie ma jeszcze zastosowania, istnieją już inne regulacje istotne w tym kontekście. Przykładowo, w Polsce takie praktyki są postrzegane jako naruszenie ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. UOKiK przeprowadził już nawet kilka postępowań w tym zakresie. Co więcej, tzw. "sneak into basket" – czyli dark pattern przedstawiony powyżej – uznawany jest za nielegalny ze względu na wymogi informacyjne wynikające z dyrektywy 2011/83/UE w sprawie praw konsumentów, która miała na celu wyważenie ochrony konsumentów i zachowania konkurencyjności przedsiębiorstw.

Komentarz Osborne Clarke

Ponadto, UOKiK wskazał na inne manipulacje stosowane przez e-sklepy, m.in. drip pricing, wprowadzające w błąd interfejsy, fałszywe liczniki czasu i nieustannie trwające promocje. Co więcej, nowe technologie, takie jak sztuczna inteligencja (SI), rozwijają się w szybkim tempie i mogą również zostać wykorzystane do wprowadzania konsumentów w błąd.

Aktualnie organizacje konsumenckie z kilku krajów europejskich alarmują organy krajowe, aby przyjrzały się zagrożeniom wynikającym z zastosowania generatywnej sztucznej inteligencji i egzekwowały obowiązujące przepisy w celu ochrony konsumentów. Jedna z nich, Europejska Organizacja Konsumentów (BEUC), aktywnie działa na rzecz badania potencjalnych szkód, jakie może wyrządzić wdrożenie sztucznej inteligencji. W niedawno opublikowanym przez jej członka raporcie przedstawiono możliwe zagrożenia – przykładowo, chatboty oparte na SI mogą tak manipulować konsumentami, aby zapłacili za dany produkt lub usługę. W związku z tym, dark patterns zdają się obejmować znacznie szerszy zakres niż pierwotnie zakładano. Dodatkowo, prawdopodobnie wiele kwestii jeszcze na nas czeka w związku z tym, że jesteśmy w trakcie rewolucji technologicznej.