5 rzeczy, które trzeba wiedzieć o sygnalistach. Podstawowe pojęcia i obowiązki
Opublikowano 23rd sie 2023
Whistleblowing jest kolejnym wyzwaniem, przed którymi staną działy HR oraz działy Compliance. I choć polska ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa nie została jeszcze uchwalana, to jednak zintensyfikowana w ostatnich tygodniach prace rządowe mogą sugerować, że niedługo nowe przepisy wejdą w życie.
W dzisiejszym Employment Pulse przybliżymy nowe regulacje i obowiązki pracodawców związane z sygnalistami i wyjaśnimy podstawowe pojęcia i rozwiązania przewidziane w projektowanych przepisach.
1. Kim jest sygnalista?
Sygnalistą (ang. whistleblower) nazywamy osobę fizyczną, która publicznie zgłasza lub ujawnia informację o naruszeniu prawa, a informacja ta została pozyskana w związku z wykonywaną pracą. Taka osoba ma zapewnioną ochronę przed działaniami odwetowymi, które mogą ją spotkać w związku z ujawnieniem informacji. Przewidziany został szeroki katalog osób, które mogą być sygnalistami. Mowa tutaj m.in. o pracownikach, stażystach, podwykonawcy czy akcjonariuszach spółki.
2. Czym jest naruszenie prawa zgłaszane przez sygnalistę?
Naruszeniem prawa określamy działanie lub zaniechanie, które jest niezgodne z prawem lub ma na celu obejście prawa. Chodzi tutaj np. o prawo dotyczące zamówień publicznych, ochrony środowiska, ochrony konsumentów czy interesów finansowych skarbu państwa polskiego. Podmioty prawne mogą dodatkowo ustanowić, że zgłoszeniom powinny podlegać także naruszenia dotyczące obowiązujących w tym podmiocie regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych.
3. Jakie są rodzaje zgłoszeń naruszeń prawa?
Sygnalista będzie miał do wyboru dwie ścieżki ujawnienia naruszeń prawa. Możliwe będzie dokonanie tzw. zgłoszenia wewnętrznego, tj. w ramach organizacji, z którą w kontekście pracy sygnalista jest związany. Alternatywnie zgłaszający może dokonać ujawnienia zewnętrznego bez uprzedniego dokonania zgłoszenia wewnętrznego. Taką informację przyjmuje organ publiczny. W przypadku, gdy zgłaszający nie może określić organu publicznego właściwego do przyjęcia zgłoszenia, zgłoszenie może być dokonane do Państwowej Inspekcji Pracy. Poza powyższymi rodzajami zgłoszeń, w określonych przypadkach możliwe będzie dokonanie ujawnienia publicznego, czyli podanie informacji o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej.
4. Jakie przepisy regulują zgłaszania nieprawidłowości (whistleblowing)?
Głównym aktem prawnym regulującym kwestie whistleblowingu jest dyrektywa w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (przyjęta 23 października 2019 r.). Państwa członkowskie UE zostały zobowiązane do wprowadzenia odpowiednich regulacji, niezbędnych do wykonania tej dyrektywy, do 17 grudnia 2021 r. Polski ustawodawca niestety nie dochował tego terminu. Na dzień niniejszej publikacji – 23 sierpnia 2023 r. – na stronie Rządowego Centrum Legislacji został opublikowany kolejny projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa z 12 lipca 2023 r. Mamy nadzieję, że projekt ten będzie ostateczny i niedługo nowe przepisy wejdą w życie.
5. Jakie będą najważniejsze obowiązki pracodawców wynikające z nowych przepisów?
Pracodawcy, na rzecz których wykonuje lub świadczy pracę co najmniej 50 osób, zobowiązani będą do wprowadzenia w swojej organizacji wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych. W ramach tej procedury należy określić m.in. jednostkę organizacyjną lub osobę upoważnioną do przyjmowania zgłoszeń czy maksymalny termin na przekazanie zgłaszającemu informacji zwrotnej. Niezależnie od wielkości podmiotu, pracodawcy zobowiązani są chronić osobę zgłaszającą przed działaniami odwetowymi, czy też próbami lub groźbami takich działań.
